Sanskrit Sloka text in Devanagari, Gujarati, Kannada, Telugu , and English

||om tat sat||

సుందరకాండ.
అథ షోడశస్సర్గః

ప్రశస్య తు ప్రశస్తవ్యాం సీతాం తాం హరిపుంగవ|
గుణాభిరామం రామం చ పునః చింతాపరోఽభవత్ ||1||

స|| హరిపుంగవః ప్రశస్తవ్యం తాం సీతాం ప్రశస్య గుణాభిరామం రామం చ ( ప్రశస్య) పునః చింతాపరః అభవత్ ||

The best among Vanaras having praised the praise worthy Sita as well as Rama with embellished virtues , then started thinking again.

స ముహూర్తమివ ధ్యాత్వా భాష్పపర్యాకులేక్షణః|
సీతా మాశ్రిత్య తేజస్వీ హనుమాన్విలలాప హ||2||
మాన్యా గురువీనీతస్య లక్ష్మణస్య గురుప్రియా|
యది సీతాఽపి దుఃఖార్తో కాలోహి దురతతిక్రమః||3||

స|| సః హనుమాన్ భాష్పపర్యాకులేక్షణః ముహూర్తం ఇవ ధ్యాత్వా సీతాం ఆశ్రిత్య విలలాప హ|| గురువినీతస్య లక్ష్మణస్య మాన్యా గురుప్రియా సీతా అపి దుఃఖార్తా యది (తది) కాలః దురతిక్రమః||

Having meditated for a moment Hanuman started lamenting about Sita, with his eyes filled with tears. 'If Sita worshipped by well-trained Lakshmana, and loved by elders is drenched in sorrows then it is indeed impossible to overcome timeÓ.

రామస్య వ్యవసాయజ్ఞా లక్ష్మణస్య చ ధీమతః |
నాత్యర్థం క్షుభ్యతే దేవీ గఙ్గేవ జలదాగమే||4||
తుల్యశీలవయోవృత్తాం తుల్యాభిజనలక్షణామ్|
రాఘవోఽర్హతి వైదేహీం తం చేయమసితేక్షణా||5||

స|| రామస్య ధీమతః లక్ష్మణస్య వ్యవసాయజ్ఞా ( జ్ఞాత్వా) అత్యర్థం న క్షుభ్యతే జలదాగమే గంగా ఇవ|| తుల్యశీలవయోవృత్తాం తుల్యాభిజనలక్షణామ్ రాఘవః వైదేహీం అర్హతి | తం చ ఇయం అసితేక్షణా||

"Knowing the prowess of Rama and Lakshmana's might, Sita is not agitated like Ganga seeing the rain bearing clouds. Equal in character , age and behavior , perfect match in birth and auspicious marks, Raghava deserves Sita . That black eyed one too deserves him".

'తాం దృష్ట్వా నవహేమాభాం లోకకాన్తామివ శ్రియమ్|
జగామ మనసా రామం వచనం చ ఇదమబ్రవీత్||6||
అస్యా హేతోర్విశాలాక్ష్యా హతో వాలీ మహాబలః|
రావణ ప్రతిమో వీర్యే కబన్ధశ్చ నిపాతితః||7||
విరాధశ్చ హత స్సంఖ్యే రాక్షసో భీమవిక్రమః|
వనే రామేణ విక్రమ్య మహేన్ద్రేణేవ శమ్బరః||8||

స|| నవహేమాభాం శ్రియమివ తాం ( సీతాం ) దృష్ట్వా మనసా రామం జగామ చ | (తతః ఇదం వచనం అబ్రవీత్|| అస్యాః విశాలాక్ష్యాః హేతోః మహాబలః వాలీ హతః| వీర్యే రావణ ప్రతిమః కబన్ధః చ నిపాతితః||వనే సంఖ్యే భీమవిక్రమః రాక్షసః విరాధః రామేణ హతః|యథా మహేంద్రేణ శమ్బరః ఇవ||

Seeing Sita shining like gold, like the riches themselves , Hanuman reached Rama in his thoughts. Then he said the following. 'For the sake of this large eyed lady the powerful Vali was killed. Kabandha who is equal in prowess to Ravana was slain too. The fearsome warrior Viradha was killed in a war in the forest , like Sambara killed by Mahendra'.

చతుర్దశ సహస్రాణి రక్షసాం భీమకర్మణామ్|
నిహతాని జనస్థానే శరై రగ్నిశిఖోపమైః||9||
ఖరశ్చ నిహత స్సంఖ్యే త్రిశిరాశ్చ నిపాతితః|
దూషణశ్చ మహాతేజా రామేణ విదితాత్మనా||10||
ఐశ్వర్యం వానరాణాం చ దుర్లభం వాలిపాలితమ్|
అస్యా నిమిత్తే సుగ్రీవః ప్రాప్తవాన్ లోక సత్కృతమ్||11||

స|| జనస్థానే అగ్నిశిఖోపమైః శరైః చతుర్దశ సహస్రాణి రక్షసాం భీమకర్మణాం నిహతాని|| మహాతేజా విదితాత్మనా రామేణ సంఖ్యే ఖరః చ నిహతః త్రిశిరాః చ నిపాతితః (తదైవ) దూషణః చ|| అస్యాః నిమిత్తే సుగ్రీవః వాలిపాలితం దుర్లభం లోక సత్కృతం ప్రాప్తవాన్ | వానరాణాం ఇశ్వర్యం అపి ప్రాప్తవాన్||

'In Janasthana with arrows equal to flames of fire, fourteen thousand fearsome Rakshasas were killed. Khara was killed in a war by the powerful Rama who is a realized self. Trisira was slain too and so was Dushana. Because of her Sugriva got the difficult to obtain supremacy of the world ruled by Vali. The Vanaras too obtained prosperity.

సాగరశ్చ మయా క్రాంతః శ్రీమాన్ నదనదీ పతిః |
అస్యాహేతోర్విశాలాక్ష్యాః పురీ చేయం నిరీక్షితా||12||
యది రామః సముద్రాన్తాం మేదినీం పరివర్తయేత్ |
అస్యాః కృతే జగత్ చాపి యుక్తం ఇత్యేవ మే మతిః||13||
రాజ్యం వా త్రిషు లోకేషు సీతా వా జనకాత్మజా|
త్రైలోక్య రాజ్యం సకలం సీతాయా నాప్నుయత్కలామ్||14||

స|| అస్యాః విశాలక్ష్యాః హేతోః మయా నదనదీపతిః శ్రీమాన్ సాగరస్య క్రాంతః| ఇయం పురీ చ నిరీక్షితా||అస్యాః కృతే యది రామః సముద్రాంతం మేదినీం జగత్ చ అపి పరివర్తయేత్ (తత్) యుక్తం ఇతి ఏవం మే మతిః|| త్రిషు లోకేషు రాజ్యం వా జనకాత్మజా సీతా వా సకలం త్రైలోక్యరాజ్యం సీతాయాః కలాం న ఆప్నుయాత్||

For this large eyed lady, the Lord of rivers rivulets namely Sagara , the ocean has been crossed by me. This city was surveyed too (by me). For her sake if Rama turns upside down the lands stretching to the ocean or the whole world it is appropriate I think. The sovereignty of the three worlds or Sita, the three worlds kingdom will not measure up to even one sixteenth of her.

ఇయం సా ధర్మశీలస్య మైథిలస్య మహాత్మనః|
సుతా జనకరాజస్య సీతా భర్తృదృఢవ్రతా ||15||
ఉత్థితా మేదినీం భిత్వా క్షేత్రే హలముఖక్షతే |
పద్మరేణునిభైః కీర్ణా శుభైః కేదారపాంసుభిః||16||
విక్రాన్తస్యార్య శీలస్య సంయుగే ష్వనివర్తినః|
స్నుషా దశరథస్యైషా జ్యేష్ఠా రాజ్ఞో యశస్వినీ||17||

స|| సా మైథిలస్య మహాత్మనః ధర్మశీలస్య జనకరాజస్య సుతా ఇయం సీతా భర్తృ దృఢవ్రతా || క్షేత్రే హలముఖక్షతే పద్మరేణు నిభైః శుభైః కేదారాపాంశుభిః కీర్ణా మేదినీం భిత్వా ఉత్థితా || ఏషా యశస్వినీ విక్రాంతస్య ఆర్యశీలస్య సంయుగేషు అనివర్తినః రాజ్ఞః దశరథస్య జ్యేష్ఠా స్నుషా||

Daughter of King Janaka, a great soul and a follower of right conduct , Sita is a lady of unswerving devotion to her Husband. She has risen up breaking the field tilled by the plough covered with dust particles of paddy , the dust resembling the pollen dust of the lotus. This celebrated lady is the elder daughter-in-law of king Dasaratha a man of right conduct ,a person who never turned away from battles ( without victory).

ధర్మజ్ఞస్య కృతజ్ఞస్య రామస్య విదితాత్మనః|
ఇయం సా దయితా భార్యా రాక్షసీవశమాగతా||18||
సర్వాన్భోగాన్ పరిత్యజ్య భర్తృ స్నేహబలాత్కృతా|
అచిన్తయిత్వా దుఃఖాని ప్రవిష్ఠా నిర్జనం వనమ్||19||
సంతుష్టా ఫలమూలేన భర్తృ శుశ్రూషణే రతా|

స|| ధర్మజ్ఞస్య కృతజ్ఞస్య విదితాత్మనః రామస్య దయితా భార్యా సా ఇయం రాక్షసీ వశం ఆగతా||సర్వాన్ భోగాన్ పరిత్యజ్య భర్తృస్నేహాత్ కృతా దుఃఖాని అచిన్తయిత్వా నిర్జనం వనం ప్రవిష్ఠా||ఫలమూలేన సంతుష్ఠా భర్తృ శుశ్రూషేణ రతా |

This Sita, wife of righteous, ever grateful Rama has fallen under the control of Rakshasa women. Having given up all comforts , committed to the love of her husband , not thinking of any concerns she entered the forest uninhabited by people. She is happy with fruits and roots and delighted in serving her husband.

యా పరాం భజతే ప్రీతిం వనేఽపి భవనే యథా||20||
సేయం కనకవర్ణాఙ్గీ నిత్యం సుస్మిత భాషిణీ|
సహతే యాతనామేతాం అనర్థానాం అభాగినీ||21||
ఇమాం తు శీలసంపన్నాం ద్రష్టుమర్హతి రాఘవః|
రావణేన ప్రమథితాం ప్రపామివ పిపాసితః||22||

స|| యా వనే అపి భవనం యథా పరం ప్రీతిం భజతే సా ఇయం కనకవర్ణాంగీ నిత్యం సుస్మిత భాషిణీ యేతాం అనర్థానాం యాతనాం సహతే అభాగినీ ||రాఘవః శీలసంపన్నాం రావణేన ప్రమథితామ్ ఇమామ్ పిపాసితః ప్రపామివ ద్రష్టుం అర్హతి||

She lived happily in the forest as if she was in palace. This lady of golden complexion ever smiling with her speech , never having experienced calamities, she is tolerating all the agony. Raghava deserves to see this highly virtuous lady troubled by Ravana like a thirsty man waiting to see a source of water.

అస్యానూనం పునర్లాభాత్ రాఘవః ప్రీతిమేష్యతి|
రాజా రాజ్యపరిభ్రష్టః పునః ప్రాప్యేవ మేదినీమ్||23||
కామభోగైః పరిత్యక్తా హీనా బన్ధుజనేన చ|
ధారయత్యాత్మనో దేహం తత్ సమాగమకాక్షిణీ||24||
నైషా పశ్యతి రాక్షస్యో నేమాన్ పుష్పఫలద్రుమాన్|
ఏకస్థ హృదయా నూనం రామమేవానుపశ్యతి||25||

స|| రాఘవః పునః అస్యాః లాభాత్ నూనం రాజ్యపరిభ్రష్టః రాజా మేదినీం పునః ప్రాప్యేవ ప్రీతిం ఏష్యతి ||కామభోగైః పరిత్యక్తా బంధుజనేన హీనా చ తత్ సమాగమ ఆకాంక్షిణీ దేహం ధారయతి|| ఏషా రాక్షస్యో న పశ్యతి| ఇమాన్ పుష్ప ఫలద్రుమాన్ న| ఏకస్థః హృదయా రామం ఏవ అనుపశ్యతి నూనం||

Raghava after getting her will be delighted like a king regaining a lost kingdom. This lady having forsaken all comforts, separated from her near and dear , is holding her life only with the hope of meeting them again. This lady does not see the Rakshasas. Neither does she see the fruit and flower laden trees. Surely with single minded focus she is thinking of Rama only.

భర్తా నామ పరం నార్యా భూషణం భూషణాదపి|
ఏషాతు రహితా తేన భూషణార్హా నశోభతే ||26||
దుష్కరం కురుతే రామో హీనో యదనయా ప్రభుః|
ధారయత్యాత్మనో దేహం న దుఃఖే నావసీదతి||27||
ఇమాం అసితకేశాన్తాం శతపత్ర నిభేక్షణా|
సుఖార్హాం దుఃఖితాం దృష్ట్వా మమాపి వ్యథితం మనః||28||

స|| భర్తా నామ నార్యాః భూషణాత్ అపి భూషణం| ఏషా తు రహితా తేన భూషణార్హా అపి న శోభతే||రామః అనయా హీనః ఆత్మనః దేహం ధారయతి యత్ దుఃఖేన నావసీదతి యత్ ప్రభుః దుష్కరం కురుతే||అసితకేశాంతామ్ శతపత్రనిబేక్షణాం సుఖార్హాం ఇమామ్ దుఃఖితాం దృష్ట్వా మమ మనః అపి వ్యథితం||

Husband is the ornament of ornaments. Without that ( ornament in the form of husband) even if she deserves to wear other ornaments she does not shine. By sustaining himself without her and not being despondent Rama is performing a difficult task. Seeing this sorrowing dark haired lady, endowed with eyes resembling a lotus of hundred petals, though she deserves to be happy , my mind is also worried.

క్షితిక్షమా పుష్కరసన్నిభాక్షీ
యా రక్షితారాఘవ లక్ష్మణాభ్యామ్|
సా రాక్షసీభి ర్వికృతేక్షణాభిః
సంరక్ష్యతే సంప్రతి వృక్షమూలే||29||
హిమహతనళినీవ నష్టశోభా
వ్యసన పరమ్పరయా నిపీడ్యమానా|
సహ చర రహితేవ చక్రవాకీ
జనకసుతా కృపణాం దశాం ప్రపన్నా||30||

స|| క్షితిక్షమా పుష్కరసన్నిభాక్షీ రాఘవా లక్ష్మణాభ్యామ్ రక్షితా సా వికృతేక్షణాభిః రాక్షస్సీభిః వృక్షమూలే సంరక్ష్యతే సంప్రతి|| హిమమహత నళిని ఇవ నష్టశోభా వ్యసనపరంపరయా నిపీడ్యమానా జనకసుతా రహితా చక్రవాకీ ఇవ కృపణాం దశాం ప్రపన్నా||

Tolerant like mother earth, the lotus eyed lady who was protected by both Rama and Lakshmana is now guarded by Rakshasa women of hideous appearance sitting under a tree. Having lost luster like a lotus afflicted by snow, afflicted by continuous appearance of sorrows, the daughter of Janka, is in a pitiable condition like the female Chakravaka bird separated from her companion.

అస్యా హి పుష్పావనతాగ్ర శాఖాః
శోకం దృఢం వై జనయన్త్యశోకాః|
హిమవ్యపాయేన చ శీతరశ్మిః
అభ్యుత్థితో నైక సహస్ర రశ్మిః||31||

స|| హిమవ్యపాయేన పుష్పావనతాగ్రశాఖః అశోకాః అభ్యుత్థితః నేకసహస్రరశ్మిః శీతరశ్మి
చ అస్యాః దృఢం శోకం జనయంతి ||

The topmost branches of Ashoka tree loaded with blossoms with the onset of spring and the thousand rayed Sun and moon are generating intense sorrow (instead of happiness.)

ఇత్యేవ మర్థం కపిరన్వవేక్ష్య
సీతేయ మిత్యేవ వినిష్ట బుద్ధిః|
సంశ్రిత్య తస్మిన్ నిషసాద వృక్షే
బలీ హరీణాం వృషభస్తరస్వీ||32||

స|| ఇతి ఏవం బలీ హరీణాం వృషభః కపిః అర్థం ( సీతాం) అన్వేక్ష్య ఇయం సీతా ఇతి ఏవ వినిష్టబుద్ధిః తస్మిన్ వృక్షే సంశ్రిత్య నిషసాద||

Thus the strong, the bull among Vanaras in search of his object , thinking in his mind concluded that she is Sita

ఇత్యార్షే శ్రీమద్రామాయణే ఆదికావ్యే వాల్మీకీయే
చతుర్వింశత్ సహస్రికాయాం సంహితాయామ్
శ్రీమత్సుందరకాండే షొడశస్సర్గః||

||ōm tat sat||